Een speld in een hooiberg? Muziekgeschiedenis van de 20e eeuw helpt!
Stel: in het verpleeghuis waar jij werkt wordt een nieuwe bewoner met dementie opgenomen. Al snel valt op dat mevrouw enorm geniet van muziek. Aan jou de vraag om een persoonlijke afspeellijst voor haar samen te stellen. Omdat er niet veel bekend is van haar achtergronden, lijkt dit misschien zoeken naar een speld in een hooiberg. Echter, met een paar nuttige handvatten hoeft deze speld niet onvindbaar te blijven.
Het kan zelfs een interessante ervaring zijn: wanneer je als een soort ‘detective’ op zoek gaat naar de juiste muziek voor een bewoner kun je veel te weten komen over de Nederlandse geschiedenis. Het geboortejaar van mevrouw is bekend. Tussen ons 15e en 25e levensjaar ontwikkelen we onze muzikale blauwdruk: betekenisvolle muziek die ons de rest van ons leven het meest bij zal blijven. Met behulp van een eenvoudig rekensommetje kom je al een heel eind.
Een groot deel van de huidige bewoners van Nederlandse verpleeghuizen was puber en adolescent na WOII en in de vijftiger jaren. In die tijd werd op een heel andere wijze van muziek genoten als nu. Nu is alle muziek digitaal voor iedereen beschikbaar. Toen niet! Daarnaast was de Nederlandse samenleving verzuild, d.w.z. opgedeeld in een rooms-katholieke, een protestants-christelijke en een socialistische zuil. Niet alleen scholen, vakbonden en politieke partijen waren per ‘zuil’ georganiseerd, ook omroepverenigingen. Dat had gevolgen voor de muziek die mensen ter ore kwam. Op de radio luisterde je alleen naar de radiozender van je eigen omroepvereniging (bijvoorbeeld de KRO, NCRV of VARA). Dus de herkenningsmelodie van programma’s van andere zenders kende je niet. En de muziek die in eigen kring klonk, was heel zuil-gebonden: ook de jeugdbeweging was per zuil georganiseerd.
In diezelfde tijd kwamen Indische Nederlanders en (later) Molukkers naar Nederland. Met elk hun eigen geschiedenis en muziek. En ook hun eigen invloed op de muziek in Nederland: denk aan de Kilima Hawaiians. In de regio’s waar Indische Nederlanders gehuisvest werden of gingen wonen werd het muziek klimaat hierdoor beïnvloed.
Het was een tijd waarin veel mensen naar een kerk gingen. Dat was heel gewoon – heel anders dan nu. Ook daar was veel muziekbeleving door samenzang, koorzang en orgelspel.De huidige bewoners van verpleeghuizen kunnen hier een herinnering en beleving aan hebben, ook als ze zich in hun latere leven van die kerk hebben afgekeerd.
Een bron van muziek was de dansvereniging, carnaval, jongerenbeweging, militaire dienst (toen verplicht voor alle jonge mannen). Men moest het vooral hebben van live-muziek en radio. Televisie was er in de jaren vijftig nauwelijks. Betaalbare platenspelers kwamen pas in de jaren 60 op de markt.
Stel, mevrouw is geboren in Nederland in 1935: tel hier eerst 15, en daarna nog eens 10 jaar bij op. Zo kom je uit op de periode 1950 – 1960. Wanneer je vervolgens gaat uitzoeken welke muziek in dit decennium veelvuldig werd gedraaid, sla je al snel de plank raak. Je zult je ook moeten verdiepen in de leefomstandigheden in het algemeen, en die van mevrouw in het bijzonder. Waar komt ze vandaan, waar heeft ze op school gezeten, had ze hobby’s, (klein)kinderen, enzovoorts. Houd daarbij de tijdsgeest voor ogen: de zware (na)-oorlogsjaren, de opkomst van radio- en televisie, verliefd-verloofd-getrouwd, het politieke milieu uit die tijd, de kerk, de verenigingen waar ze lid van was. Al deze zaken zijn bepalend voor de muzikale “anamnese” van mevrouw.
Het blijft lastig als je helemaal niets kunt achterhalen van haar achtergrond. In dat geval zit er niets anders op dan uit proberen; willekeurige muziek uit haar jeugd opzetten en hopen op een reactie van mevrouw. De lichaamstaal die ze uitzendt zal dan de graadmeter zijn of je voor mevrouw de juiste, gevoelige snaar hebt geraakt.
Je hebt kennis van Nederlandse muziekgeschiedenis nodig. Heb je die?
Deze websites kunnen behulpzaam zijn:
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandstalige_muziek
- https://www.muziekweb.nl/Link/HDX8274/Het-beste-uit-de-top-100-van-de-jaren-50-vol-1
- https://www.youtube.com/watch?v=eMmt_bZH5_A (niet helemaal correct, maar een leuke compilatie).
Mevrouw is geboren in Rotterdam, dus het lied “Ketelbinkie” mag niet ontbreken. Ze is lid geweest van een wandelclub: “De paden op de lanen in”, of “de Wandelclub” (beter bekend als “Jo met de Banjo”). Verliefd in de Jaren 50: “Ja dat is Peter”. Ze heeft kinderen gekregen, dus alle kinderliedjes uit die tijd zijn geschikt. Zo kun je haar hele leven in kaart brengen en een lijst met betekenisvolle muziek vullen met voor mevrouw.
Wil jij beter worden in het samenstellen van een persoonlijke afspeellijst? Geef je dan op voor de volgende “Kampioenendag”. Op deze dag gaan we dieper in op het ‘Muziekdetective-werk’. We frissen je kennis over de Music & Memory vragenlijsten op en je krijgt een college “Muziekgeschiedenis van de afgelopen eeuw” door Monique van Bruggen.
Monique schreef haar afstudeerscriptie over muziektherapie bij Indische en Molukse ouderen, en heeft sindsdien veel ervaring opgedaan bij mensen met dementie uit verschillende culturen. Daarnaast deed ze promotie-onderzoek naar de effecten van muziektherapie bij mensen met de ziekte van Huntington. Zij is momenteel werkzaam als muziektherapeut, docent en onderzoeker.
Auteur van dit artikel: Monique van Bruggen