‘Vrijheid is een groot goed, óók voor mensen met dementie’
Per 1 januari 2020 gaat de deur van een psychogeriatrische afdeling alleen nog dicht als dit echt niet anders kan. Zorgprofessionals zullen creatiever en met meer oog voor het comfort van hun bewoners om moeten gaan met clienten die de deur uit willen. Music & Memory zet zich in om de zorg in Nederland menselijker te maken. Dit is voor ons dan ook de aanleiding geweest om opdracht te geven tot het schrijven van het volgende artikel over de nieuwe Wet Zorg en Dwang. De wet waarborgt de vrijheid van mensen met een cognitieve beperking.
1 januari 2020 treedt de Wet Zorg en Dwang (Wzd) in werking voor mensen met een psychogeriatrische aandoening en mensen met een verstandelijke beperking die onvrijwillige zorg krijgen. Uitgangspunt van de wet is dat dwangmaatregelen niet thuishoren in de zorg voor ouderen en gehandicapten, tenzij dat echt niet anders kan. Nee, tenzij dus. Julie Meerveld, Hoofd Belangenbehartiging en Regionale Hulp bij Alzheimer Nederland, de belangenorganisatie voor mensen met dementie en hun mantelzorgers, is blij met de nieuwe wetgeving.
Het is vast geen toeval dat woonzorgcentrum Vissershaven in Bergen op Zoom een voorbeeldlocatie is voor Nederland. Want Vissershaven, dat plaats biedt aan 48 dementerende ouderen, probeert te behouden wat bewoners thuis ook hadden. Deuren zijn open, bewoners kunnen zich vrij in het complex én daarbuiten bewegen. Bewoners en buurtgenoten ontmoeten elkaar regelmatig in de gezamenlijke binnentuin. Buurtgenoten houden ook een oogje in het zeil.
Julie Meerveld noemt Vissershaven een prachtig voorbeeld van hoe je mensen met dementie in verpleeghuizen zo veel mogelijk vrijheid kunt geven. ‘Vissershaven maakt daarbij gebruik van innovatieve digitale technologie. De medewerkers schatten per bewoner in hoeveel vrijheid deze aan kan. Bewoner Cor kan gewoon naar buiten, maar bewoonster Anna kan dat niet. Zij zou door haar verwardheid de weg kwijtraken. Vissershaven heeft alle bewonersafspraken ingesteld in een horloge met GPS dat iedere bewoner bij zich draagt. De gesloten deur herkent de bewoner die naar buiten mag, en hup, de deur schiet direct open. Voor de andere bewoners blijft de deur dicht.’
‘Wat ik zo mooi vind aan Vissershaven,’ vervolgt Meerveld, ‘is dat als mensen naar buiten gaan, en het gaat een keertje mis, dat kan natuurlijk, dat ze dan ook werken met een buurtapp. En met een groep buurtbewoners, die dan samen gaan kijken waar meneer of mevrouw rondloopt. Als ze hem of haar hebben gevonden, bieden ze een kopje koffie aan, en bellen ze het verpleeghuis: “Meneer of mevrouw zit bij ons.” De hele buurt wordt bij het verpleeghuisbeleid betrokken.’
Ook voor mensen die thuis wonen
Natuurlijk, Vissershaven is een best practice, maar toch zeker geen uitzondering meer, want in verpleeghuizen is het al jaren de trend om vrijheidsbeperkingen voor bewoners terug te dringen, constateert Meerveld. ‘Twintig jaar geleden werden mensen nog in hun stoel of bed vastgebonden. Dat gebeurt allang niet meer. Vrijheid is een groot goed, óók voor mensen met dementie.’
De wetgeving loopt achter op deze ontwikkelingen. Meerveld is daarom blij met de komst van de nieuwe Wet Zorg en Dwang (Wzd), per 1 januari 2020. ‘Deze nieuwe wet gaat uit van het nee, tenzij-principe. Dat houdt in dat je bij mensen met dementie geen vrijheidsbeperkende maatregelen oplegt, tenzij het vanwege gevaarlijke situaties niet anders kan. Het uitgangspunt is dat dwangmaatregelen niet thuishoren in de zorg voor ouderen.’
Dat is een verbetering vergeleken met de huidige BOPZ-wetgeving (Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische ziekenhuizen), die ook van toepassing is op bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen. ‘Daar komt bij dat de BOPZ oorspronkelijk alleen bedoeld was voor de psychiatrie. Het sluit dus niet altijd aan op wat mensen met dementie en hun familieleden meemaken. De Wzd doet dat wel, die is specifiek voor deze doelgroep bedoeld.’
De nieuwe Wet Zorg en Dwang (Wzd) kent meer waarborgen voor de rechtsbescherming van mensen met dementie en hun mantelzorgers dan de BOPZ. Bovendien geldt de wet ook voor mensen met dementie die zelfstandig thuis wonen. ‘De BOPZ richt zich alleen op onvrijwillige zorg binnen bopz-aangemerkte instellingen. Maar ook mensen met dementie die thuis wonen behoren op rechtsbescherming te kunnen rekenen.’
Gas afsluiten, mag dat?
Mantelzorgers van mensen met dementie die thuis wonen, zitten met veel vragen over wat ze wel en niet kunnen doen. Mogen ze zomaar het gas afsluiten om te voorkomen dat hun partner het gas aan laat staan? Kunnen ze de voordeur wel op slot doen om te voorkomen dat hun partner het huis uit loopt en gaat dwalen? Wat kúnnen ze doen, om de vrijheid van hun geliefde partner zo min mogelijk te beperken? Het zijn vragen waar mantelzorgers vrijwel dagelijks mee worstelen. ‘Alzheimer Nederland pleit ervoor dat mantelzorgers niet in hun eentje hoeven te tobben over dit soort dilemma’s, maar dat ze is dat samen met de professionals kunnen bespreken.’
En dat is ook nodig, blijkt uit een onderzoek dat Alzheimer Nederland eind 2018 heeft uitgevoerd onder haar achterban, over vrijheidsbeperking in de zorg [zie kadertekst]. ‘We hebben mensen met dementie en mantelzorgers gevraagd naar hun ervaringen met vrijheidsbeperking in de zorg. Dan blijkt bijvoorbeeld dat vrijheidsbeperking vaak voorkomt bij mensen met dementie. In zorginstellingen 65 %, maar ook in de thuissituatie heeft een aanzienlijk deel te maken met vrijheidsbeperking, namelijk 34 %. 59% van de mantelzorgers laat weten dat de vrijheidsbeperkende maatregel niet vooraf met de naaste is besproken door de zorgverlener. Dat is thuis even vaak het geval als in het verpleeghuis. Bij 8% van de mantelzorgers werd de inzet van vrijheidsbeperking ook niet vooraf met hén besproken door zorgverleners. Hier valt dus nog een wereld te winnen.’
Cliëntvertrouwenspersoon
Meerveld is daarom blij dat de Wzd ook hierin de rechtsbescherming waarborgt voor mensen met dementie. ‘Als je het als persoon met dementie of diens familie of mantelzorgers, niet eens bent met de vrijheidsbeperking die professionals voorschrijven of toepassen, dan kun je naar een cliëntvertrouwenspersoon (CVP) stappen.’ Die meningsverschillen komen nogal eens voor. Maar liefst één op de vijf mantelzorgers is het niet eens met de zorgverleners over het toepassen van de vrijheidsbeperkende maatregelen bij de naaste. ‘Twee derde van de mantelzorgers zou in dat geval zeker een CVP raadplegen, blijkt uit ons onderzoek. Dat zou dan volgens hen een onafhankelijk, deskundig, empathisch én zichtbaar persoon moeten zijn.’
Mantelzorgers zijn volgens Meerveld onvoldoende op de hoogte van de komst van de nieuwe wet. ‘Overheid, professionals en Alzheimer Nederland moeten hen daar de komende tijd goed over informeren. Wij doen dat bijvoorbeeld via onze publiekssite Dementie.nl. Daarnaast behoren professionals, zoals casemanagers Dementiezorg, zich te scholen in de implicaties van de nieuwe wetgeving. Het is belangrijk dat we allemaal goed voorbereid zijn. Voor je het weet is het 1 januari 2020.’
Conclusies uit het rapport van Alzheimer Nederland over de Wet Zorg en Dwang (Wzd):
- Vrijheid versus veiligheid bij mensen met dementie is een groot dilemma voor mantelzorgers.
- Vrijheidsbeperking komt vaak voor bij mensen met dementie.
- Inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen wordt vaak niet met de persoon met dementie besproken.
- Mantelzorgers met een thuiswonende naaste voelen zich vaak belast met de verantwoordelijkheid voor het toezicht op de naleving van vrijheidsbeperkende maatregelen.
- Maar liefst één op de vijf mantelzorgers is het niet eens met de zorgverleners over het toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen bij hun naaste.
- In gesprek blijven met de zorgverleners bij verschil van mening over de toepassing van maatregelen vinden mantelzorgers belangrijk.Een cliëntvertrouwenspersoon (CVP) is gewenst vanwege zijn onafhankelijke rol.
Meer lezen?
Auteur: Michel van Dijk
(c) Copyright Music & Memory NL, geen reproductie zonder toestemming.