Nieuws & Evenementen - Music & Memory Netherlands

November 13, 2018 tmullink

Verhalen uit de praktijk: muziek kan gedrag veranderen

Door Sarah Mulders – persoonlijk begeleidster en zorgverlener bij KAG

In het woon-zorgcentrum Ridderspoor, dat behoort tot de thuiszorgorganisatie King Arthur Groep, is het Music & Memory Project bijna een jaar geleden van start gegaan. Er wonen in het centrum 22 mensen met lichte en vergevorderde dementie. Meneer B. is één van de bewoners. Hij is 72 jaar en zijn eerste verschijnselen van de ziekte van Alzheimer waren al merkbaar op 64-jarige leeftijd. Hij woont nu iets langer dan een jaar samen met zijn hondje Sita in het wooncentrum Ridderspoor in Hilversum.

In het begin van zijn verblijf was meneer B. een introverte en rustige aanwezigheid.Hij was erg op zichzelf en moest nog wennen aan de nieuwe situatie, maar het leek geen groot probleem te zijn. Het is een man die altijd actief is geweest in zijn leven en veel heeft gewerkt. Hij is lichamelijk nog erg fit en gezond. Je kunt hem dan ook regelmatig tegen te komen in de wandelgangen of buiten in de tuin die bij het zorgcentrum hoort.

Het gedrag van meneer B. is echter de laatste paar maanden veranderd. Het viel verschillende medewerkers op dat hij soms bozig kon reageren naar andere bewoners in het huis. Het was dan ook niet altijd rustig en vredig in het centrum; er is een tijdlang een bewoonster geweest die erg agressief reageerde naar andere bewoners en medewerkers. Omdat meneer B. altijd aan het rondlopen was, heeft hij veel van deze agressieve uitbarstingen meegemaakt en dit zou een oorzaak kunnen zijn van zijn onrust en agitatie. Zijn gedragsverandering begon steeds meer op te vallen en familieleden en medewerkers wilden het gaan onderzoeken.

Toen zag ik meneer B. tijdens een van onze muziekdagen in het centrum waar twee keer per week vrolijke oude meezing nummers worden gespeeld. Ik trof hem aan middenin de groep, dansend en met een grote grijns op zijn gezicht. Hij vroeg mensen ten dans en hij was volledig in zijn element. Er waren voor Music en Memory al een aantal afspeellijsten gemaakt voor andere bewoners, maar nog niet voor meneer B. Volgens mij was het tijd om er nu ook een voor hem te gaan maken.

De familie was erg enthousiast en stelde een mooie lijst samen van muziek waar hij vroeger naar luisterde. In een mum van tijd was er een iPod klaar voor meneer B. en was het moment aangebroken om het uit te proberen. Heel toevallig was het net op een moment dat hij boos was op een andere bewoner. Ik moest hem daarom eerst geruststellen voordat ik de koptelefoon bij hem op kon doen, maar na wat improvisatie lukte dat en kreeg hij de koptelefoon op. Het verschil was bijna magisch. Zijn gezichtsuitdrukking veranderde in een ogenblik van boos naar bijna euforisch. Er kwam een grote grijns op zijn gezicht, hij begon met zijn vingers te knippen en te dansen. Hij vroeg medewerkers en andere bewoners ten dans en beïnvloedde zelfs de hele sfeer om hem heen met zijn opgewekte energie. Toen drukte hij per ongeluk het ‘uit’ knopje in van de iPod en in een seconde werd hij weer boos en geagiteerd. Snel probeerde ik de iPod weer aan te zetten, en ja hoor, hij begon weer te grijnzen en te dansen.

Sindsdien maken we regelmatig gebruik van de iPod van meneer B. en is zijn gedrag veranderd. Niet alleen verveelt hij zich minder, hij wordt ook minder beïnvloed door de onrust om hem heen door de andere bewoners. Dank aan het Music & Memory Project dat meneer B. in ieder geval al enorm heeft geholpen.

November 13, 2018 tmullink

Hoe word je een muziekdetective deel 1: muziekgeschiedenis

Een speld in een hooiberg? Muziekgeschiedenis van de 20e eeuw helpt!

Stel: in het verpleeghuis waar jij werkt wordt een nieuwe bewoner met dementie opgenomen. Al snel valt op dat mevrouw enorm geniet van muziek. Aan jou de vraag om een persoonlijke afspeellijst voor haar samen te stellen. Omdat er niet veel bekend is van haar achtergronden, lijkt dit misschien zoeken naar een speld in een hooiberg. Echter, met een paar nuttige handvatten hoeft deze speld niet onvindbaar te blijven.

Het kan zelfs een interessante ervaring zijn: wanneer je als een soort ‘detective’ op zoek gaat naar de juiste muziek voor een bewoner kun je veel te weten komen over de Nederlandse geschiedenis. Het geboortejaar van mevrouw is bekend. Tussen ons 15e en 25e levensjaar ontwikkelen we onze muzikale blauwdruk: betekenisvolle muziek die ons de rest van ons leven het meest bij zal blijven. Met behulp van een eenvoudig rekensommetje kom je al een heel eind.

Een groot deel van de huidige bewoners van Nederlandse verpleeghuizen was puber en adolescent na WOII en in de vijftiger jaren. In die tijd werd op een heel andere wijze van muziek genoten als nu. Nu is alle muziek digitaal voor iedereen beschikbaar. Toen niet! Daarnaast was de Nederlandse samenleving verzuild, d.w.z. opgedeeld in een rooms-katholieke, een protestants-christelijke en een socialistische zuil. Niet alleen scholen, vakbonden en politieke partijen waren per ‘zuil’ georganiseerd, ook omroepverenigingen. Dat had gevolgen voor de muziek die mensen ter ore kwam. Op de radio luisterde je alleen naar de radiozender van je eigen omroepvereniging (bijvoorbeeld de KRO, NCRV of VARA). Dus de herkenningsmelodie van programma’s van andere zenders kende je niet. En de muziek die in eigen kring klonk, was heel zuil-gebonden: ook de jeugdbeweging was per zuil georganiseerd.

In diezelfde tijd kwamen Indische Nederlanders en (later) Molukkers naar Nederland. Met elk hun eigen geschiedenis en muziek. En ook hun eigen invloed op de muziek in Nederland: denk aan de Kilima Hawaiians. In de regio’s waar Indische Nederlanders gehuisvest werden of gingen wonen werd het muziek klimaat hierdoor beïnvloed.

Het was een tijd waarin veel mensen naar een kerk gingen. Dat was heel gewoon – heel anders dan nu. Ook daar was veel muziekbeleving door samenzang, koorzang en orgelspel.De huidige bewoners van verpleeghuizen kunnen hier een herinnering en beleving aan hebben, ook als ze zich in hun latere leven van die kerk hebben afgekeerd.

Een bron van muziek was de dansvereniging, carnaval, jongerenbeweging, militaire dienst (toen verplicht voor alle jonge mannen). Men moest het vooral hebben van live-muziek en radio. Televisie was er in de jaren vijftig nauwelijks. Betaalbare platenspelers kwamen pas in de jaren 60 op de markt.

Stel, mevrouw is geboren in Nederland in 1935: tel hier eerst 15, en daarna nog eens 10 jaar bij op. Zo kom je uit op de periode 1950 – 1960. Wanneer je vervolgens gaat uitzoeken welke muziek in dit decennium veelvuldig werd gedraaid, sla je al snel de plank raak. Je zult je ook moeten verdiepen in de leefomstandigheden in het algemeen, en die van mevrouw in het bijzonder. Waar komt ze vandaan, waar heeft ze op school gezeten, had ze hobby’s, (klein)kinderen, enzovoorts. Houd daarbij de tijdsgeest voor ogen: de zware (na)-oorlogsjaren, de opkomst van radio- en televisie, verliefd-verloofd-getrouwd, het politieke milieu uit die tijd, de kerk, de verenigingen waar ze lid van was. Al deze zaken zijn bepalend voor de muzikale “anamnese” van mevrouw.

Het blijft lastig als je helemaal niets kunt achterhalen van haar achtergrond. In dat geval zit er niets anders op dan uit proberen; willekeurige muziek uit haar jeugd opzetten en hopen op een reactie van mevrouw. De lichaamstaal die ze uitzendt zal dan de graadmeter zijn of je voor mevrouw de juiste, gevoelige snaar hebt geraakt.

Je hebt kennis van Nederlandse muziekgeschiedenis nodig. Heb je die?

Deze websites kunnen behulpzaam zijn:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandstalige_muziek
https://www.muziekweb.nl/Link/HDX8274/Het-beste-uit-de-top-100-van-de-jaren-50-vol-1
https://www.youtube.com/watch?v=eMmt_bZH5_A (niet helemaal correct, maar een leuke compilatie).

Mevrouw is geboren in Rotterdam, dus het lied “Ketelbinkie” mag niet ontbreken. Ze is lid geweest van een wandelclub: “De paden op de lanen in”, of “de Wandelclub” (beter bekend als “Jo met de Banjo”). Verliefd in de Jaren 50: “Ja dat is Peter”. Ze heeft kinderen gekregen, dus alle kinderliedjes uit die tijd zijn geschikt. Zo kun je haar hele leven in kaart brengen en een lijst met betekenisvolle muziek vullen met voor mevrouw.

Wil jij beter worden in het samenstellen van een persoonlijke afspeellijst? Geef je dan op voor de volgende “Kampioenendag”. Op deze dag gaan we dieper in op het ‘Muziekdetective-werk’. We frissen je kennis over de Music & Memory vragenlijsten op en je krijgt een college “Muziekgeschiedenis van de afgelopen eeuw” door Monique van Bruggen.

Monique schreef haar afstudeerscriptie over muziektherapie bij Indische en Molukse ouderen, en heeft sindsdien veel ervaring opgedaan bij mensen met dementie uit verschillende culturen. Daarnaast deed ze promotie-onderzoek naar de effecten van muziektherapie bij mensen met de ziekte van Huntington. Zij is momenteel werkzaam als muziektherapeut, docent en onderzoeker.

Auteur van dit artikel: Monique van Bruggen

June 26, 2018 tmullink

‘We moeten het brein van ouderen met Alzheimer blijven stimuleren’

Muziek draagt bij aan een betere breinfunctie van ouderen met Alzheimer. Verpleeghuizen zouden daarom meer muziektherapie, music based interventies en gepersonaliseerde muziekprojecten zoals dat van Music & Memory in hun zorgaanbod moeten opnemen, stelt Artur Jaschke, onderzoeker music based therapy en interventies in de gezondheidszorg bij ArtEZ University of the Arts in Enschede en de afdeling Klinische Neuropsychologie van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam.

Artur Jaschke denkt nog regelmatig aan die oude vrouw met ernstige dementie. In een collegezaal vol studenten speelde ze op haar piano alles van de 19^e eeuwse componist Robert Schumann, alsof er niets met haar aan de hand was. ‘Dat was indrukwekkend, ze kon zelfs improviseren. Ze nam het hele college van me over. Maar zodra ze stopte met spelen, viel ze volledig terug in haar toestand van geestelijke afwezigheid. Dan was ze weer ver weg van de dagelijkse realiteit.’

Het is een van de vele voorbeelden van ouderen met Alzheimer die, zodra ze muziek luisteren of spelen, plotseling lijken te veranderen in ‘gezonde’ ouderen. Ja, de invloed van muziek op het brein is groot, weet Jaschke. Hij onderscheidt daarbij vier verschillende stadia van muzikale interactie. ‘Zoals wij hier zitten,’ vertelt hij, in een Amsterdamse coffeebar met dreinende muzak op de achtergrond, ‘luisteren we passief naar muziek. Ik was me er eerst niet van bewust, maar nu ik het hoor, blijft het hangen. Zodra je het nummer herkent, ga je actief luisteren, bijvoorbeeld met de koptelefoon op. Dat is wat Music & Memory doet: met koptelefoon en iPod, ‘dwing’ je de oudere met Alzheimer als het ware om bewust naar zijn favoriete muziek te luisteren. Door die actieve stimulatie, worden hersenstructuren actief.’

Internetserver

Dat laatste wordt nog sterker wanneer je zelf muziek gaat spelen. ‘Er worden dan motorische en hogere cognitieve functies in het brein geactiveerd. Welke noten moet ik spelen, wat doe ik als ik met anderen samen speel, hoe verloopt de sociale interactie, om dat allemaal uit te zoeken is activering van hogere cognitieve en motorische functies noodzakelijk. Het brein doet er dan een schepje bovenop. Improvisatie vormt tenslotte het vierde stadium. Improviserend ben je naked in the dark. Je geheugen, je emoties, je cognities, je beslisvaardigheden, alles in het brein wordt aangesproken om te kunnen improviseren.’

Naarmate je kortom de verschillende stadia van muzikale interactie doorloopt, worden steeds meer delen van het brein actief, concludeert Jaschke. ‘Het brein activeert steeds meer neurologische netwerken. Je kunt het vergelijken met een internetserver. Elke server heeft zijn eigen kabels en verbindingen. Dat gaat lang goed, totdat de capaciteit van de afzonderlijke servers niet meer toereikend is om alle informatie te verwerken. Het is dan handig om te gaan samenwerken. Je hebt dan in één klap een groter netwerk, snellere verbindingen, sneller internet. Zo verloopt het ook in het brein. Steeds meer neurologische netwerken werken samen, om de alsmaar complexere opdrachten te kunnen blijven uitvoeren.’

Soundtrack van je leven

Jaschke, die zelf ooit afstudeerde op contrabas en drums aan het Dartington College of Art en de Royal Academy in Londen, en nog steeds in een jazz- en funkband speelt, doet veel onderzoek naar de invloed van muziek op de neurologische en cognitieve structuren in het brein, ook bij ouderen met Alzheimer. De wetenschappelijke kennis hierover is de afgelopen jaren enorm toegenomen, stelt hij. ‘Zo heeft recent onderzoek prachtig aangetoond dat als je gepersonaliseerde muziek aanbiedt aan ouderen met Alzheimer, er netwerken in het brein actief worden die niet geactiveerd worden als je hen andere dagbestedingen zou aanbieden. Denk aan spelletjes doen of woordpuzzeltjes. Vergeleken daarmee is muziek van toegevoegde waarde.’

Door muziek te luisteren, kunnen ouderen bovendien terugkeren naar herinneringen van vroeger. ‘Dat komt door de activering van dat gigantische neurologische netwerk. Bij Alzheimer zijn sommige van deze netwerken beschadigd, maar muziek weet als het ware een bypass te leggen, en deze netwerken alsnog te activeren. Ouderen met Alzheimer hebben daarom vaak herinneringen bij het beluisteren van een muziekstuk. Bijvoorbeeld aan de avond dat ze hun partner voor het eerst ontmoetten, of die eerste keer dat ze op vakantie gingen. De impactvolle momenten van ieders leven hebben meestal een soundtrack. Bij ouderen met dementie is dat niet anders.’

Deprived environment

Muziek brengt de oudere met Alzheimer daarmee terug in het hier en nu, zoals die oude vrouw zichzelf terugvond toen ze achter de vleugel Robert Schumann speelde. ‘Ze beginnen dan te vertellen over hun verleden, over hun leven, over die keer dat ze met hun geliefde aan het dansen waren, toen dat muziekje speelde.’

Die terugkeer in het hier en nu, al is het maar vijf of tien minuten, betekent een sterke verbetering van de kwaliteit van leven van de oudere, benadrukt Jaschke. ‘Het betekent dat ze even weer verbonden zijn met waar ze zijn. Als je Alzheimer hebt, verlies je het contact met je omgeving, je bent alles kwijt wat je dierbaar was. Muziek kan dat contact herstellen, al is het soms slechts voor korte duur.’

Jaschke betreurt daarom het geringe aanbod van muziektherapie, music-based interventies en Music & Memory-projecten in de Nederlandse verpleeghuizen. ‘Gelukkig zie ik een paradigmashift. De afgelopen jaren hebben we onze ouderen in verpleeghuizen ondergebracht, en gedacht: ze vermaken zich wel, met koffie drinken, spelletjes en samen zijn. Dat was een vergissing. We moeten blijven werken aan de kwaliteit van leven van deze ouderen.

Detail: “For the love of music”

Bijvoorbeeld door ze te blijven stimuleren. Het brein van een oudere met Alzheimer sterft al af. Alleen door breinstimulatie kunnen we dat proces vertragen. We weten dat ratten die leven in een deprived environment, waarin hen niets wordt aangeboden, de helft korter leven dan ratten die opgroeien in een omgeving met muziek, balletjes, speelgoed. Activering van het brein is nodig, anders gaat het dood.’

Minder angst en agitatie

Gepersonaliseerde muziek kan daarbij helpen, stelt Jaschke. ‘Dit voorjaar is Amerikaans onderzoek gepubliceerd in The Journal of Prevention of Alzheimer’s Disease. Daaruit blijkt dat gepersonaliseerde muziek leidt tot minder angst, minder agitatie, minder gedragsproblemen en een verbeterde breinfunctie bij ouderen met Alzheimer. Voor deze ouderen betekent dat een betere kwaliteit van leven, en daar gaat het om.’

Music & Memory NL bedankt Artur Jaschke voor de medewerking aan dit artikel.

Auteur: Michel van Dijk

June 26, 2018 tmullink

Update juni 2018

Het waren mooie maanden wat de publiciteit rond muziek en de zorg betreft.

Als partner van het project Miracles of Music levert Music & Memory een bijdrage aan het verspreiden van de boodschap aan (mantel-)zorgers dat muziek niet-muzikale dingen beter kan laten verlopen. Zo zijn er aanwijzingen dat Music & Memory kan helpen bij het verbeteren van slikklachten bij mensen met gevorderde dementie. Des te meer reden om het eens bij degene die jij kent met dementie uit te proberen. Stap-voor-stap technische aanwijzingen voor het gebruik van digitale muziek in de thuissituatie vind je hier.

Nieuwe richtlijn

Muziek en muziektherapie worden expliciet in de nieuwe Verensorichtlijn voor probleemgedrag bij dementie genoemd. We gaven een workshop over dit onderwerp. Het is een mijlpaal dat dit nu hardop wordt gezegd.

In principe gebruik je geen psychofarmaca. In het uitzonderlijke geval dat je het wel doet bouw je uiterlijk na drie maanden af. En wat een genot dus om niet alleen mensen ‘die iets met muziek hebben’ in de workshop over ‘Muziektherapie bij probleemgedrag’ te zien die we op de nascholing van professionals in de ouderenzorg van GERION, het nascholingsinstituut van de VU gaven, maar vooral mensen die zich wilden informeren over de alternatieven.

Onvrijwillige zorg: nee, tenzij

Vanaf 2020 mogen mensen met dementie ook niet meer ‘opgesloten’ worden. Manon Bruinsma reisde met Frans Hoogeveen en Jan Booij naar Frankfurt om te zien hoe dat de zorg verandert. In Duitsland is het sluiten van de deuren al verboden. Regelmatig lopen er dus mensen met dementie naar buiten, de wijk in. Frédéric Lauscher, directeur van Das Frankfurter Verband, staat garant voor zijn medewerkers en heeft ze bevolen bewoners niet tegen te houden. Hij zegt: “ Mensen die weglopen hebben de mogelijkheid om te lopen en hun weg naar buiten te vinden. Ze willen graag wandelen, op zoek naar hun oude huis, de vrijheid in. Dat is een grondrecht en we vinden dat wij dat recht moeten beschermen voor onze bewoners. En gek genoeg gaat het bijna nooit fout. Mensen komen verbazend vaak op eigen kracht bij hun oude huis aan, en vinden dan de weg terug of worden geholpen. Als ze terug zijn in het verpleeghuis zijn ze moe en voldaan en is er geen enkel ‘probleemgedrag’ meer.”

Curaçao en Denemarken

Internationaal is er belangstelling voor de Music & Memory projecten in Nederland. Onze collega’s in Curaçao, Marjon Roos van Music Therapy Curaçao en Karen Wouters van Curaçao Cares, een vrijwilligersorganisatie, deden een ware ‘tour’ langs gecertificeerde verpleeghuizen. Hun bezoek was voor de betreffende Music & Memory kampioenen ook leerzaam. Op Curaçao heeft het project een vlucht genomen en werken Verpleeghuis Bethesda samen met Music Therapy Curaçao en Curaçao Cares om verpleegkrachten te laten scholen, materialen te vertalen en donaties op de goede plek terecht te laten komen.

Een delegatie uit het noorden van Kopenhagen bezocht De Bolder (Vivium) in Huizen en Liemerije in Zevenaar om zich voor te bereiden op hun certificatietraject. Ze waren onder de indruk van hoe het project bij de Liemerije is geborgd en van het niveau van de vrijwilligers van De Bolder.

Vrijwilligers en de Music & Memory themacall

In Zing! Magazine verscheen een verhaal over Music & Memory vrijwilligerswerk. Er wordt hard gezocht naar luistervrijwilligers bij Vivium en andere gecertificeerde instellingen. We bespraken met de projectleiders tijdens een Music & Memory themacall hoe je vrijwilligers het beste begeleidt en inzet. Er werd veel nuttigs gedeeld. Music & Memory vindt het belangrijk om zorgmedewerkers van verschillende instellingen met elkaar te verbinden. Soms ben je zo hard aan het werk in je eentje! Geen enkel project slaagt als het een soloproject blijft. Ben jij zo’n projecttrekker? Meld je aan voor onze volgende themacall over Music & Memory integreren in het zorgleefplan.

Music & Memory gaf presentaties op het Nursing Congres over Dementie van Springer, bij een congres van LUX in Nijmegen, bij de vereniging van contextueel werkers en op het HIMSS Digital Health Congres in Barcelona. Het was een genot om te zien hoe mensen gemotiveerd raakten om zelf praktisch aan de slag te gaan met lievelingsmuziek. En al stel je na afloop van zo’n sessie alleen maar voor jezelf een afspeellijst samen – dat is al winst.

Heb jij je lievelingsnummers van de afgelopen maanden al opgeslagen en gedeeld met je naasten?

June 26, 2018 tmullink

Verhalen uit de praktijk

Hoe werkt Music & Memory in de praktijk?

We vroegen het aan twee gecertificeerde zorginstellingen. Hieronder hun verhaal.

Liemerije

Met dank aan de Vrienden van Liemerije is een muziekproject gestart. Bewoners met dementie krijgen een iPod met daarop hun favoriete muziek. Huiskamermedewerker Natasja ter Voert van De Eik was nauw betrokken bij het project en mevrouw Van Hal geniet van de muziek.

“Ik heb samen met collega’s op basis van de informatie van familie voor alle bewoners iPods gevuld met de juiste muziek. Muziek maakt heel veel bij de bewoners los. Ik had nooit gedacht dat het effect zo groot zou zijn. Ee?n bewoner begon te huilen bij het horen van zijn muziek. Een andere bewoonster, die eigenlijk nooit iets zegt, begon mee te zingen. Muziek maakt eigenlijk bij iedereen wel iets los. Mevrouw Van Hal wordt bijvoorbeeld vrolijk van muziek, ontspant en vergeet alles om haar heen.”

Mevrouw Van Hal: “Als ik een koptelefoon op heb, kan ik bijna niet meer stilzitten en word ik heel vrolijk. Het roept herinneringen op aan mijn tijd als country- en westernzangeres in Rotterdam. Tegen chagrijnige mensen zeg ik altijd “zet een vrolijk muziekje op en doe een dansje”. Muziek maakt het leven vrolijk.”

Interzorg

We hadden een cliënt die ruim een jaar een iPod gebruikte. Deze mevrouw had een gesloten karakter en problemen op het psychische vlak. Ze nam nauwelijks deel aan groepsactiviteiten en had vrijwel geen familie, wel een paar kennissen. Mevrouw zag een bepaalde activiteitenmedewerker graag komen met de muziek. Deze kwam tweewekelijks bij mevrouw en vroeg of ze nieuwe muziek wilde proberen. Mevrouw kon duidelijk vertellen of het de juiste nummers waren die voor haar opgezocht waren of nummers die er weer af moesten.

Mevrouw raakte bedlegerig. We hebben nog twee keer de iPod kunnen aanbieden, in eerste instantie tegen de wens van bezoekers in, maar al snel werd hun duidelijk -toen we toch doorpakten en muziek aanboden – dat het haar goed deed. De eerste keer (mevrouw sprak nauwelijks meer was verzwakt) opende mevrouw haar ogen en zei tegen de activiteitenbegeleidster: MUZIEK! Ze glimlachte. De tweede keer leek het alsof haar pijn werd verlicht: door de iPod en de muziek en was er iets van contact mogelijk met de familie/het bezoek.

Ons gevoel was juist om toch ook in dit stadium op dat moment muziek aan te bieden (met muziekbox). Ze is kort daarna overleden maar heeft nog genoten van haar muziek.

Dit was een prachtige muzikale ervaring

Henriette van Sleen -Tischler

Ook een praktijk verhaal delen? Mail ons op contact@musicandmemory.nl

March 29, 2018 tmullink

Music & Memory NL update – maart 2018

Vorige zomer ging onderzoeker Erik van Marissing met Music & Memory op werkbezoek bij drie ouderenzorginstellingen in de wijk Kanaleneiland in Utrecht. 76% van de bewoners van deze wijk is van niet-Nederlandse afkomst.

Op de Marokkaanse dagbehandelingsafdeling van Bijnkershoek werd nauwelijks muziek gedraaid. Het overgrote deel van de bewoners luistert niet naar muziek uit religieuze overwegingen. Er worden wekelijks Koranteksten voorgelezen op de gescheiden woonkamers. Op de Nederlandse dagbehandeling zaten de heren en dames kalm en beleefd, enigszins gereserveerd, naast elkaar aan een grote tafel. Er werd vriendelijk geknikt naar de bezoekers en van de koffie genipt. Met de begeleiders werden af en toe liedjes uit de oude doos gezongen, terwijl de mappen met de liedteksten op tafel lagen.

Het gezelligst was het op de Turkse dagbehandeling. Hier zaten en lagen dames in allerlei stadia van wakkerheid op banken langs de muren. Erik werd met veel belangstelling bevraagd. Of hij al een vrouw had en dat hij er toch wel erg goed uitzag. Guler van der Wekken, de afdelingsmanager, vroeg de dames of ze iets wilden zingen. Als éen organisme kwam de groep in beweging. Ze keken naar de dame die het lied moest starten, en zo gauw zij zong viel de rest in, klappend in hun handen, wiegend met hun lijven en met sprankelende ogen.

Toch was Gulers ideaal een multiculturele dagbehandeling. Nooit te oud om te leren was haar motto, en wie weet of persoonlijke muziek bij de overgang nog een rol zou kunnen spelen.

Lukt het jou je cliënten zorg op maat te geven als ze uit heel verschillende culturele achtergronden afkomstig zijn? Heb jij tussen de grote groep oude Nederlanders slechts enkele verloren migranten? Wat zou digitale lievelingsmuziek voor deze mensen kunnen betekenen? In deze nieuwsbrief vind je een heel artikel over cultuursensitieve zorg en muziek. Veel leesplezier!

Muzikale groeten,

Het Music & Memory NL team

March 29, 2018 tmullink

‘Muziek geeft migrantenouderen hun leven terug’

Ouderen met Alzheimer kunnen zich eenzaam en ontheemd voelen in het verpleeghuis waar ze zijn opgenomen. Dat geldt des te meer voor ouderen met een migrantenachtergrond. Plotseling moeten ze leven op een afdeling met een andere taal, en met andere gewoonten, dan in hun land van herkomst. De persoonlijke speellijsten van Music & Memory kunnen dan de muzikale brug vormen tussen hun leven op de afdeling en hun herinneringen aan wie ze ooit waren.

Als Jacinta van Hesselingen op woensdag de afdeling oploopt, begint hij meteen te roepen: ‘Moeziek, moeziek!’ Meneer Bouazi, een Marokkaanse oudere man met Alzheimer die woont in het Eduard Douwes Dekker (EDD), een verpleeghuis in Amsterdam-Noord, herkent haar meteen. Hij weet dat Jacinta de muziektherapeut is die ervoor heeft gezorgd dat hij met de koptelefoon op naar zijn

favoriete muziek kan luisteren. ‘Hij houdt daar erg van. Meneer Bouazi is een vrij drukke en theatrale meneer, door zijn dementie vertoont hij ook dwangmatig gedrag, hij vraagt iedereen bijvoorbeeld telkens om een sigaret, maar zodra hij naar zijn favoriete muziek kan luisteren, ontspant hij en komt hij tot rust. Dan loopt hij ongestoord over de afdeling, en is hij heerlijk aan het zingen.’

In overleg met de drie dochters van de heer Bouazi, heeft Jacinta zijn favoriete Music & Memory-speellijst samengesteld: veel Arabische muziek, maar óók de begintune van De Fabeltjeskrant. ‘Dat is erg grappig. Hij loopt dan over de afdeling, zingt die prachtige Arabische deuntjes, en dan komt plotseling De Fabeltjeskrant langs. Een onverwachte, maar leuke combinatie.’

Jacinta werkt bij veel ouderen van niet-Nederlandse herkomst met de gepersonaliseerde speellijsten van Music & Memory. In 2017 deed ze hiervoor een pilot in het EDD. Daar wonen veel Surinaamse, Indonesische, Marokkaanse en Chinese ouderen, naast ook veel autochtone Amsterdamse ouderen. De pilot was zo succesvol dat het management heeft besloten om M&M in te zetten op alle afdelingen. ‘Ik ben daar blij mee. De oud-Nederlandse liedjes die vaak op de afdeling worden gezongen, zeggen deze ouderen niets. Ze zijn er niet mee opgegroeid. Het is belangrijk dat we hen muziek op maat aanbieden, de muziek van hun jeugd, de muziek waar zij naar luisterden, thuis, op familiefeesten, tijdens culturele en religieuze samenkomsten. Ze vinden daarmee iets van hun verloren geschiedenis terug.’

Muziek als houvast

Ouderen met dementie kunnen zich eenzaam en ontheemd voelen, stelt Mellouki Cadat-Lampe, sociaal professional bij Movisie en lid van het Comité van Aanbeveling van Music & Memory. ‘Als je dingen vergeet, je geheugen kwijt bent, dan is dat een vreselijke pijn. Er gebeurt van alles om je heen, zonder dat je begrijpt wat er aan de hand is.’

Dat geldt voor autochtone Nederlandse ouderen, het geldt nog sterker voor ouderen met een migrantenachtergrond, weet Mellouki, die zelf Franse ouders heeft, en wiens vader daarnaast Noord-Afrikaanse wortels heeft. ‘Zij leven in een andere context, qua klimaat, cultuur, taal, muziek, dan in het land waar ze zijn opgegroeid. Ze voelen zich als het ware dubbel ontheemd. Juist dan is het belangrijk als we ze een houvast kunnen geven. Ze leren dan opnieuw te begrijpen wie ze zijn, wat hun taal van herkomst is, welke gevoelens ze hebben doorgemaakt, wie hun familie, vrienden, collega’s zijn.’

De muziek waarmee je bent opgegroeid, kan dat houvast bieden, vervolgt hij. ‘Waar je eerst eenzaam was, staat die muzikale brug je toe om je omgeving als het ware opnieuw te bevolken met gezichten, met stemmen, met emoties. Je ervaart opnieuw de kracht die je had toen je die muziek voor het eerst beluisterde, de spirituele hoogtepunten, de religieuze momenten. Al die emotionele lagen die de basis vormen van ons menselijk zijn, haal je binnen via die muzikale brug. Het geeft mensen hun leven terug. Als mens bestaan we uit wie we waren, wie we zijn, we bestaan uit onze herinneringen. Muziek geeft je die herinneringen terug. Elke muzikale noot is een kans om de gevoelens van vervreemding van migrantenouderen weg te nemen. Zeker als ze die muziek ook samen met hun familie of vrienden kunnen beluisteren. Een verpleeg- of verzorgingshuis dat daarvoor de voorwaarden schept, zorgt ervoor dat een methodiek zoals Music & Memory het verschil kan maken, voor zowel de oudere als zijn naasten.’

Muziek zet je in je kracht

Zoals bij meneer Van Vliet, een oudere Indonesische man met Alzheimer en een chronische depressie. Jacinta ziet hem elke week op de afdeling. ‘Hij houdt er niet van om naar oudere Indische liedjes te luisteren,’ vertelt ze. ‘Vermoedelijk omdat ze hem doen denken aan nare herinneringen uit zijn jeugd. Maar hij is wel dol op muziek van Jim Reeves en Nat King Cole. Hij kent daarvan alle teksten uit zijn hoofd. Dat zijn de liedjes die hij zich vroeger thuis op gitaar eigen heeft gemaakt. Omdat meneer Van Vliet chronisch depressief is, doen we samen muziektherapie. Daarnaast heeft hij zijn eigen speellijst met favoriete muziek. De verzorgenden kunnen hem dat altijd aanbieden, en dat doen ze ook.’

Jacinta is steeds weer onder de indruk van de verandering die meneer Van Vliet doormaakt als hij de liedjes op zijn persoonlijke speellijst beluistert. ‘Het is wonderlijk hoe dan alles in hem verandert. Normaal gesproken is hij angstig, hij heeft last van hallucinaties, ziet overal beestjes, in de kast, op de muur. Hij is ook vaak in paniek, wil altijd weten waar zijn vrouw is gebleven. Maar zodra ik met hem samen muziek ga maken, of hij luistert naar zijn favoriete muziek, dan komt hij in een andere wereld terecht. Dan is hij blij, zingt hij hardop mee, hij wil dan ook graag een ander toezingen, want hij staat graag in de spotlights. Hij is dan weer wie hij was. Dat afschuwelijke gevoel dat hij geen overzicht meer heeft, dat hij alles is kwijtgeraakt, is dan weg. Hij wordt naar zichzelf toegetrokken, vindt zijn eigen identiteit terug, zo van: dit ben ik, dit kan ik. De muziek zet hem in zijn kracht. Ik heb dat al meerdere keren van nabij meegemaakt, maar het blijft een ontroerende ervaring.’

Meneer Bouazi en meneer Van Vliet zijn niet de echte namen van de ouderen in het artikel.

Music & Memory NL bedankt Jacinta van Hesselingen en Mellouki Cadat-Lampe voor de medewerking aan dit artikel.

Auteur: Michel van Dijk

March 29, 2018 tmullink

Verhalen uit de praktijk: Zorggroep Almere

Music & Memory binnen Polderburen, specialistische verpleeghuiszorg binnen sociotherapeutische leefmilieus:

Mevrouw B. woont bij ons in het verpleeghuis en komt altijd naar de muziekmiddagen, door ons (wekelijks) georganiseerd. Daar zien we wat muziek met haar doet. Ze geniet en leeft helemaal op. Dat is ontzettend mooi om te zien. Buiten deze middagen om zijn er momenten dat mevrouw veel onrust heeft. Dat uitte zich regelmatig in onbegrepen gedrag ( boosheid, verdriet en zelfs agressie). Dat is voor mevrouw B. heel vervelend en zij wordt er ook heel verdrietig van.

Toen kwam Music & Memory en heb ik direct voorgesteld om met mevrouw te beginnen haar gepersonaliseerde muziek te zoeken. Samen gaan we muziek luisteren waarvan ik weet dat ze erop zou reageren, omdat ik dat bij de muziekmiddagen al geobserveerd heb.

Ik zoek contact met haar partner en zoon. We hebben een uitgebreid gesprek en vullen de muziekvragenlijst in. Haar zoon geeft aan thuis op de pc een hele map te hebben met muziek van zijn moeder. Artiesten en liedjes krijg ik aangeleverd. Dit helpt enorm om snel tot een geschikte afspeellijst te komen.

Meerdere keren in de week ga ik met mevrouw naar een rustige plek, en luisteren we naar muziek. Ik observeer en noteer op welke muziek mevrouw reageert. Wat een mooie momenten samen! Mevrouw B. zingt mee, neuriet, lacht, tikt met haar vingers op de tafel, beweegt met haar hoofd op de ritme van de muziek.

Er ontstaat een lijst met liedjes voor op de iPod .

Ondertussen laat ik de vorderingen van mevrouw weten aan haar partner en zoon. Ze zijn erg enthousiast en nemen meerdere malen cd’s voor mij mee die ik kan gebruiken. Dit scheelt mij enorm in de kosten van de aanschaf van muziek.

Helemaal super! M&M is in Polderburen in de opstartfase. Een muziekbibliotheek in iTunes hebben we nog niet. Het helpt enorm als we cd’s krijgen die we kunnen registreren en uploaden .

En dan het moment: Yessss er staan 30 liedjes op de iPod. Ik kies momenten in de week om de iPod aan te bieden. Mevrouw zelf, de familie en de verzorging krijgen instructie over hoe de iPod werkt en hoe en wanneer ze ermee aan de slag kunnen.

Mevrouw B. geniet van haar muziek. In periodes van onbegrepen gedrag geeft de muziek haar iets bekends en vertrouwds en lijkt zij meer rust te ervaren. Door de muziek heb ik meer positief contact met mevrouw B. De omgeving ziet ook de positieve effecten en is blij dat M&M daadwerkelijk bijdraagt aan het welzijn van Mevrouw B.

M&M is een geweldig stuk dagbesteding.

Elin Creemer en Berthilde van de Kolk (Dagbestedingscoaches)

March 29, 2018 tmullink

Kampioenendag: super geslaagd!

Op 27 januari jl. togen een tiental enthousiastelingen op hun vrije zaterdagmiddag naar Amersfoort om hun ervaringen met de implementatie van hun Music & Memoryproject uit te wisselen.

Vertegenwoordigers van vijf instellingen waren aanwezig: Interzorg (Assen), Zorggroep Almere, (Almere), Zinzia, (Wageningen), Inovum (Loosdrecht), Vivium (Huizen en Laren).

Deze instellingen trokken, zonder elkaar te kennen en zonder ook elkaars voorbeeld te hebben, een tot twee jaar geleden de stoute schoenen aan en gingen pionieren met een Music & Memory project in hun instelling. En nu konden ze prachtige ervaringen uitwisselen!

Voor die mooie glimlach, de veranderde ademhaling, voor dat ene verhaal van iemand die al zo lang niets had gezegd, voor het horen zingen van die mevrouw die nooit ergens aan mee wilde doen: daarvoor doen ze het.

Het was heel informatief en leerzaam om de ervaringen te horen van de verschillende instellingen en gemeenschappelijke knelpunten te ontdekken, zoals de relatie met ICT en het aantrekken van vrijwilligers voor dit project (of beter: voor deze ‘beweging’). Daarnaast gaf het filmmateriaal van de verschillende instellingen een interessante blik op de omgeving waarin het project vorm moet vinden. Klik hier voor het filmpje van Interzorg.

Vanuit Music & Memory gaf Manon Bruinsma tips & tricks en vertelde o.a. over de overgang naar de Sandisk, als opvolger van de iPod-Shuffle, over lopend onderzoek naar voorkeursmuziek en over de laatste ontwikkelingen binnen Music & Memory wereldwijd. Ook in de Care-Community is hierover e.e.a. te vinden.

Deze live-ontmoeting betekende een meerwaarde voor alle aanwezigen. We kijken uit naar het vervolg!

November 15, 2017 tmullink

Verhalen uit de praktijk

Music & Memory uit Coloriet Laarhof

Sophia van de Hooft en Nathalie Dillen (coaches Welzijn) stuurden ons dit verslag.

(Foto niet van bewoner Coloriet)

Het Music & Memory project is in Coloriet Laarhof in mei van dit jaar van start gegaan. Steeds meer (zorg)- medewerkers en vrijwilligers volgen de Webinars. Dat is prettig, want dat betekent dat steeds meer bewoners hun eigen IPod kunnen krijgen met gepersonaliseerde muziek. We zien mooie verrassende reacties bij bewoners die hun IPod hebben gekregen; rust, blijdschap, herkenning, weer reageren op de omgeving, mee bewegen op de muziek.

Samen met een dochter van een bewoonster met een culturele achtergrond, hebben we muziek van haar herkomst opgezocht. Mevrouw is soms erg in zichzelf gekeerd en reageert weinig op haar omgeving. Toen mw. voor het eerst de iPod op kreeg, reageerde ze formidabel. Haar ogen gingen open, ze ging neuriën en bewoog mee op de muziek. Haar reactie is vergelijkbaar met het filmpje van Henry wat bekend is op YouTube.

Een van onze bewoonsters loopt veel door het hele gebouw. Haar partner moet haar overal zoeken, als hij op bezoek komt. Mw. krijgt nu na de lunch haar IPod. Ze zit rustig, ontspannen in de huiskamer en wanneer haar man komt is ze blij en goed gehumeurd i.p.v. zoekend en geagiteerd. Een bewoner die nog vrij jong is en hallucineert krijgt met grote regelmaat zijn iPod. Hier wordt meneer rustig van. Hij loopt dan door het huis met zijn iPod of gaat hij ergens zitten om te luisteren naar de muziek. Zo zijn er al tal van grote en kleiner reacties waargenomen, door het aanbieden van de IPods.

(Foto niet van bewoner Coloriet)

Omdat we nu nog bewuster bezig zijn met het aan bieden van persoonlijk muziek bij onze bewoners. Ontstaan er ook mooie dingen bij de ander muziek activiteiten. Doordat we de persoonlijke smaak nu nog beter kennen, kunnen we daar nog beter op inspelen. Bijvoorbeeld door het zingen van andere liedjes met de zangmiddag. Want wat is het mooi als een bewoonster uit volle borst en overtuiging een lied mee galmt van Liesbeth List!