Met vijftien mensen uit het zorgveld kwamen we op 1 februari 2019 bijeen om kennis te maken met elkaar, met elkaars uitdagingen en creatieve oplossingen in het opzetten van een Music & Memory project. Er waren ervaren Music & Memory coördinatoren, net startende collega’s en gedreven vrijwilligers.

Monique van Bruggen, muziektherapeut en onlangs gepromoveerd, gaf een workshop over muziekdetective werk met ouderen van verschillende achtergronden. Monique illustreerde haar boeiende overzicht van de populaire Nederlandse muziekgeschiedenis met videofragmenten van o.a. klapspelletjes op het schoolplein, heimwee naar Indië, de autoloze zondag en de opkomst van de rockmuziek.

Een ontroerend filmpje gemaakt bij Interzorg over Jan en Wilco werd vertoond. Je kunt het hier terugzien. Vraag: wie is de vrijwilliger, en wie is hier de persoon met dementie?

Het werd duidelijk dat instellingen die structureel uren vrijmaken voor hun medewerkers voor het project het het makkelijkst hebben. Steun krijgen van het management en de zorg inspireren om de muziek dagelijks aan te bieden stond hoog op het lijstje van de aanwezigen. We bespraken hoe je dat het beste doet.

Er was een video bericht vanuit de VS speciaal voor de aanwezigen, de laatste ontwikkelingen en studies werden besproken en er was heerlijke taart van BUUF in de serre. Zien we jou de volgende keer ook?

The Rose, ACDC en Rieu

Het logeerhuis waar wij werken biedt plaats aan maximaal 5 personen. De leeftijden en de ziektebeelden zijn heel divers. Een gesprek aan de eettafel met alle logees biedt altijd interessante wendingen.

Als we dan ook eens muziek uit de jeugd aan bod laten komen is het vaak heel erg wisselend.

De vroege jeugd is niet zozeer boven tafel te krijgen. De meeste herinneringen komen boven van de periode dat men uitging of veel met vrienden en vriendinnen op stap ging.

Een van de mensen aan tafel hield van rock en roll, Elvis Presley vond en vindt ze nog steeds prachtig, de anderen aan tafel geven haar gelijk dat dit toch best wel mooie muziek was, een ander vond juist de films dan weer erg mooi. Het is fijn dat we digitenne op de televisie hebben dus we kunnen wat voorbeelden via youtube laten horen.

Iedereen neuriet wat mee en je ziet de herkenning op de gezichten. Als er een gevoelig liedje langs komt zie je dit op het gezicht van een enkeling.

Het Hollandse repertoire is ook herkenbaar voor veel mensen , maar niet iedereen hoeft dit vaak te horen. De Amsterdamse volksliedjes zijn altijd wel gewild.

Klassieke muziek blijkt vaak later door mensen ontdekt te zijn, er is maar een enkeling die naar dit soort concerten is geweest. Het nieuwjaarsconcert bijvoorbeeld op televisie was vroeger meer een ‘moeten’ omdat er niet veel anders was op televisie en de ouders vonden dit dan leuk.

Wat wel heel fijn is dat als je eens klassieke muziek opzet er wel een bepaalde rust over de mensen komt, zo na de lunch kan er dan best een rustige ontspannen sfeer ontstaan.

Als we in het gesprek vragen of er mensen zijn die een vervelende herinnering hebben aan muziek blijkt dat er ook wel emotionele waarde hangt aan muziek, bij het een wordt men blij, bij de ander brengt b.v. The Rose van Bette Midler de herinnering naar boven aan het verlies van een dierbaar iemand.

En zo hebben we ook een meneer te logeren gehad die hield van Rockmuziek, en ACDC draaien in een huiskamer blijkt dan toch voor een beperkt publiek interessant. Dan is er ook wel weer begrip, men wil er best een of twee nummers van aanhoren maar dan is het ook wel klaar. Gelukkig is daar dan de hoofdtelefoon of gewoon lekker op de eigen kamer de muziek luisteren.

We zien momenteel dat er vooral op de woningen buiten het logeerhuis heel veel Andre Rieu langs komt, mensen kijken graag naar de DVD dus je hoort dit ook vaak als je buiten wandelt of met mooi weer buiten zit. Het is niet altijd de muziek uit de jeugd, maar het is wel de sfeer die blij maakt, de mooie jurken van de dames van het orkest, het feestende publiek en sommige muziekstukken die herkend worden en vragen om mee geneuried te worden. En dan zie je wel verschil met de mensen die hier in het Logeerhuis logeren.

Zo zaten we eens lekker in het avondzonnetje nog even buiten koffie te drinken, er kwam door het open raam van een woning inderdaad weer de muziek van Andre Rieu langs. Een van onze logees maakte toen de opmerking: ”is hier niet iets anders?  Je hoort steeds maar die muziek langs komen!”

Toch speelt muziek een belangrijke factor in het leven van mensen, herinneringen gaan vaak samen met muziek die al dan niet een bepaalde sfeer of herinnering oproepen. Erover praten is lastig, maar als je wat laat horen is het fijn om te zien dat mensen zich hier prettig bij voelen.

Anja Klaver en Miranda Korver

Logeerhuis Zuidermeer, WarmThuis

Een speld in een hooiberg? Muziekgeschiedenis van de 20e eeuw helpt!

Stel: in het verpleeghuis waar jij werkt wordt een nieuwe bewoner met dementie opgenomen. Al snel valt op dat mevrouw enorm geniet van muziek. Aan jou de vraag om een persoonlijke afspeellijst voor haar samen te stellen. Omdat er niet veel bekend is van haar achtergronden, lijkt dit misschien zoeken naar een speld in een hooiberg. Echter, met een paar nuttige handvatten hoeft deze speld niet onvindbaar te blijven.

Het kan zelfs een interessante ervaring zijn: wanneer je als een soort ‘detective’ op zoek gaat naar de juiste muziek voor een bewoner kun je veel te weten komen over de Nederlandse geschiedenis. Het geboortejaar van mevrouw is bekend. Tussen ons 15e en 25e levensjaar ontwikkelen we onze muzikale blauwdruk: betekenisvolle muziek die ons de rest van ons leven het meest bij zal blijven. Met behulp van een eenvoudig rekensommetje kom je al een heel eind.

Een groot deel van de huidige bewoners van Nederlandse verpleeghuizen was puber en adolescent na WOII en in de vijftiger jaren. In die tijd werd op een heel andere wijze van muziek genoten als nu. Nu is alle muziek digitaal voor iedereen beschikbaar. Toen niet! Daarnaast was de Nederlandse samenleving verzuild, d.w.z. opgedeeld in een rooms-katholieke, een protestants-christelijke en een socialistische zuil. Niet alleen scholen, vakbonden en politieke partijen  waren per ‘zuil’ georganiseerd, ook omroepverenigingen. Dat had gevolgen voor de muziek die mensen ter ore kwam. Op de radio luisterde je alleen naar de radiozender van je eigen omroepvereniging (bijvoorbeeld de KRO, NCRV of VARA). Dus de herkenningsmelodie van programma’s van andere zenders kende je niet. En de muziek die in eigen kring klonk, was heel zuil-gebonden: ook de jeugdbeweging was per zuil georganiseerd.

In diezelfde tijd kwamen Indische Nederlanders en (later) Molukkers naar Nederland. Met elk hun eigen geschiedenis en muziek. En ook hun eigen invloed op de muziek in Nederland: denk aan de Kilima Hawaiians. In de regio’s waar Indische Nederlanders gehuisvest werden of gingen wonen werd het muziek klimaat hierdoor beïnvloed.

Het was een tijd waarin veel mensen  naar een kerk gingen. Dat was heel gewoon – heel anders dan nu. Ook daar was veel muziekbeleving door samenzang, koorzang en orgelspel.De huidige bewoners van verpleeghuizen kunnen hier een herinnering en beleving aan hebben, ook als ze zich in hun latere leven van die kerk hebben afgekeerd.

Een bron van muziek was de dansvereniging, carnaval, jongerenbeweging, militaire dienst (toen verplicht voor alle jonge mannen). Men moest het vooral hebben van live-muziek en radio.  Televisie was er in de jaren vijftig nauwelijks. Betaalbare platenspelers kwamen pas in de jaren 60 op de markt.

Stel, mevrouw is geboren in Nederland  in 1935: tel hier eerst 15, en daarna nog eens 10 jaar bij op. Zo kom je uit op de periode 1950 – 1960. Wanneer je vervolgens gaat uitzoeken welke muziek in dit decennium veelvuldig werd gedraaid, sla je al snel  de plank raak. Je zult je ook moeten verdiepen in de leefomstandigheden in het algemeen, en die van mevrouw in het bijzonder. Waar komt ze vandaan, waar heeft ze op school gezeten, had ze hobby’s, (klein)kinderen, enzovoorts. Houd daarbij de tijdsgeest voor ogen: de zware (na)-oorlogsjaren, de opkomst van radio- en televisie, verliefd-verloofd-getrouwd, het politieke milieu uit die tijd, de kerk, de verenigingen waar ze lid van was. Al deze zaken zijn bepalend voor de muzikale “anamnese” van mevrouw.

Het blijft lastig als je helemaal niets kunt achterhalen van haar achtergrond. In dat geval zit er niets anders op dan uit proberen; willekeurige muziek uit haar jeugd opzetten en hopen op een reactie van mevrouw. De lichaamstaal die ze uitzendt zal dan de graadmeter zijn of je voor mevrouw de juiste, gevoelige snaar hebt geraakt.

Je hebt kennis van Nederlandse muziekgeschiedenis nodig. Heb je die?

Deze websites kunnen behulpzaam zijn:

• https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandstalige_muziek
• https://www.muziekweb.nl/Link/HDX8274/Het-beste-uit-de-top-100-van-de-jaren-50-vol-1
• https://www.youtube.com/watch?v=eMmt_bZH5_A (niet helemaal correct, maar een leuke compilatie).

Mevrouw is geboren in Rotterdam, dus het lied “Ketelbinkie” mag niet ontbreken. Ze is lid geweest van een wandelclub: “De paden op de lanen in”, of “de Wandelclub” (beter bekend als “Jo met de Banjo”). Verliefd in de Jaren 50: “Ja dat is Peter”. Ze heeft kinderen gekregen, dus alle kinderliedjes uit die tijd zijn geschikt. Zo kun je haar hele leven in kaart brengen en een  lijst met betekenisvolle muziek vullen met voor mevrouw.

Wil jij beter worden in het samenstellen van een persoonlijke afspeellijst? Geef je dan op voor de volgende “Kampioenendag”. Op deze dag gaan we dieper in op het ‘Muziekdetective-werk’. We frissen je kennis over de Music & Memory vragenlijsten op en je krijgt een college “Muziekgeschiedenis van de afgelopen eeuw” door Monique van Bruggen.

Monique schreef haar afstudeerscriptie over muziektherapie bij Indische en Molukse ouderen, en heeft sindsdien veel ervaring opgedaan bij mensen met dementie uit verschillende culturen. Daarnaast deed ze promotie-onderzoek naar de effecten van muziektherapie bij mensen met de ziekte van Huntington. Zij is momenteel werkzaam als muziektherapeut, docent en onderzoeker.

Auteur van dit artikel: Monique van Bruggen